En iyi Arbitrum dapp'leri

Arbitrum Nedir?

Arbitrum, çeşitli katman-2 çözümleri kullanarak işleyen bir Ethereum destekli platformdur. Arbitrum'un Ethereum ölçeklendirme çözümleri arasında AnyTrust Kanallar, AnyTrust Yan Zincirler ve Arbitrum Rollup adlı kanallar, yan zincirler ve rollup'lar bulunmaktadır.

Arbitrum, Princeton Üniversitesi'nden bir grup bilgisayar bilimcisi tarafından kurulan New York merkezli Offchain Labs adlı şirket tarafından oluşturulmuştur. Akademik geçmişleri ve blockchain uzmanlıkları, 2015 yılında bir projenin konseptini ilk kez ortaya atmalarına yardımcı olmuş ve bu proje daha sonra Arbitrum olmuştur.

Proje, 2018 yılında beyaz kitabını yayımlamıştır. Mayıs 2021'den itibaren rollup ağının ana ağı yalnızca dApps'lerini orada başlatmaya hazırlanan geliştiricilere açık olmuş, Eylül 2021'de ise Arbitrum One ana ağı herkese açılmıştır.

Arbitrum Nasıl Çalışır?

Arbitrum'un taç yemegi Optimistic Rollup teknolojisidir. Bu zeki yaklaşım, işlemleri toplu olarak sıralar ve bunları katman 2'de gerçekleştirirken, sadece kritik verileri Ethereum'un ana ağına kaydeder. Optimistic Rollup'ların ZkRollup'lardan nasıl farklı olduğunu anlamak için DeFi Teller'ın bu konuya adanmış videosunu izleyebilirsiniz.

Optimistic Rollup teknolojisini kullanmanın yanı sıra, Arbitrum, 2018'de ilk sunulan Multi-Round Interactive Optimistic Rollup protokolu ile güvence altına alınmıştır. Seçilen rollup modeli, tüm işlemlerin sisteme geçerli olarak kabul edilmesi ve yayınlanan toplu işlemlerin kriptografik bir geçerlilik kanıtı içermemesi nedeniyle iyimser (optimistic) olarak adlandırılmıştır; bunun yerine katılımcı düğümler, sahtekarlık kanıtı (fraud-proof) adı verilen bir işlemi çalıştırarak toplu işlemlerin doğruluğunu kontrol eder.

Rollup'lar, Ethereum'u ölçeklendirmenin en güvenli yollarından biri olarak kabul edilir, çünkü tüm işlem verilerini Ethereum zincirine kaydederken işlemleri bir rollup üzerinde gerçekleştirirler. Rollup'ların nasıl çalıştığına dair daha fazla bilgiyi, rollup'lar ve iyimser ile zk-rollup'lar arasındaki fark hakkındaki açıklayıcı videolarımızda öğrenebilirsiniz.

Herhangi bir kullanıcı, Rollup zincirinin yürütülmesi hakkında bir iddia (Arbitrum'da Çekişmeli İddia veya DA olarak adlandırılır) gönderebilir ve ardından bu iddia Ethereum'a gönderilir ve bu iddianın incelenmesi süreci başlar. Meydan okuma süresi boyunca, herhangi bir diğer kullanıcı o iddiayı meydan okuyabilir ve eğer sahtekarlık tespit edilirse, iddianın aslında sahte olduğunu kanıtlayabilir. Dürüst davranışı teşvik etmek için, doğrulayıcılar, meydan okuma dönemi boyunca toplu işlem veya toplu işlem içindeki tek bir işlemin yanlış olduğunun kanıtlanması durumunda tehlikede olan ETH jetonlarına bağ yapmak zorundadır. Meydan okuma süresi, toplu işlemin sahtekar olduğu yönünde bir açıklama yapılmadan geçerse, DA ağın bir parçası olur ve durum özetini değiştirir. Eğer DA yanlış olarak kanıtlanırsa, durum değişmez.

Protokolün ikinci iterasyonu olan Arbitrum 2.0, çoklu borulu DAlar ile ağaç benzeri bir yapı getirmiştir. Güncellenmiş protokolde, her durumdan bir DA çıkabilir, böylece sistem dallanır. Güncellenmiş protokol ve bahis algoritması hakkında detaylı bir açıklama, projenin dokümantasyonunda bulunabilir.

Arbitrum, Ethereum Sanal Makinesi'ne (EVM) tam destek sağlar. Bu yüzden platform, gaz ücretlerini azaltmayı hedefleyen ve Ethereum'a yakın kalmak isteyen projeler için, Ethereum üzerinde zaten dağıtılmış veya bu için hazırlanmış uygulamalar için oldukça uygun bir seçenektir. Arbitrum, RPC arayüzü, EVM dilleri ve tüm Ethereum araç seti için tam destek sunar. Bu sayede Ethereum üzerinde çalışan tüm akıllı kontratlar Arbitrum'da da çalışabilir. Ayrıca, Arbitrum standart frontend araçlarını da çalıştırabilir, örneğin The Graph ve ethers.js. Solidity uyumluluğu hakkında daha fazla bilgi burada ve Arbitrum'daki frontend entegrasyonları hakkında bilgi burada bulunabilir. Fakat protokol, Arbitrum Sanal Makinesi veya AVM adı verilen kendi sanal makinesini kullanır.

İşlemlerin L1'den alınıp işlenmesi, ArbOS adı verilen Arbitrum işletim sistemi tarafından yapılır. ArbOS, güvensiz kontratları birbirinden izole etmekten de sorumludur. ArbOS, kullanıcı ücretlerini yönetir ve bunları doğrulayıcılar arasında dağıtır.

Arbitrum Rollup ücretleri Ethereum üzerinde hâlâ ödenmek zorunda olsa da, bu ücretler doğrudan Ethereum'da gerçekleşen bir işleme göre çok daha küçük bir oranı temsil eder. Platform, gaz ücretlerini daha da minimize etmek için bir toplayıcı gibi çözümler sunar. Kullanıcılar işlemlerini doğrudan Arbitrum gelen kutusu kontratına göndermek yerine bir toplayıcıyı kullanmayı tercih edebilirler. Bu toplayıcı, işlemleri toplar ve bunları Ethereum üzerinde toplu halde yayınlar.

Arbitrum, saniyede 4,500 basit işlem (kendi verisi olmadan) yapabileceğini iddia eder.

Ethereum ile bağlantı, ETHBridge katmanı tarafından sağlanır. Bu katman, katmanlar arasında mesaj alışverişini sağlayan Gelen Kutusu ve Giden Kutusu gibi akıllı kontratları içerir.

2022'nin sonlarında bir yıldan fazla geliştirme sürecinin ardından yayımlanan Arbitrum Nitro, Arbitrum ağına önemli bir güncelleme getirir ve sistemini yeni bir Katman 2 iyimser rollup teknolojisi dönemine taşır. Bu tam entegre çözüm, dolandırıcılık kanıtları, sıralayıcı, token köprüleri ve gelişmiş veri sıkıştırma gibi kritik özellikleri içerir. Temelinde, WebAssembly (WASM) kodu üzerinde interaktif dolandırıcılık kanıtları sağlayan dönüşümcü bir kanıtlayıcı bulunur. Ek olarak, Geth'in entegrasyonu, Ethereum standardı ile sorunsuz uyumluluk sağlar ve ağın yeteneklerini güçlendirir.

Arbitrum'un en yeni ürünlerinden biri olan Arbitrum Orbit, geliştiricilere ve karar vericilere Arbitrum Rollup ve AnyTrust zincirleri oluşturma fırsatı sunar. Tam kontrol ve özelleştirme arayanlar için tasarlanmış bu ürün, merkezi olmayan uygulamalar (dApp'ler) dünyasını devrimleştirmeyi ve Ethereum'un yeteneklerini genişletmeyi amaçlar.

Arbitrum Orbit'in gücü, geliştiricilere kendilerine ait ve tamamen yönettikleri özel bir zincir sağlamasında yatar. Bu zincir aracılığıyla, kullanıcılar Arbitrum'un Katman 2 (L2) zincirlerinden birine, örneğin Arbitrum One, Arbitrum Nova veya Arbitrum Goerli'ye sorunsuz bir şekilde yerleşebilirler. Bu, çeşitli yönleri özelleştirebilme özgürlüğü sağlar; gizlilik ayarları, izinler, ücret tokenleri ve yönetim protokollerini içerir.

Geliştiriciler, Nitro'nun gelişmiş sıkıştırma, dolandırıcılık kanıtları ve EVM+ uyumluluğu sayesinde merkezi olmayan Nitro destekli blockchain ağları başlatabilirler. Orbit zincirleri, kaynakları izole ederek ve optimal bir deneyim sağlayarak son kullanıcılara gaz fiyatı güvenilirliği garanti eder.

Arbitrum Nitro yığınındaki sağlamlığı kullanarak, her Orbit zinciri uygulamaları aşamalı olarak merkezi olmayan hale getirir ve Ethereum'un temel katmanının güvenlik varsayımlarını benimser. Bir dApp, özel bir servis veya bir uygulama ekosistemi olsun, Orbit zincirleri, merkezi olmayan ağlar oluştururken nihai esnekliği sağlar.

Ethereum'un ölçekleme sorunları, Arbitrum'un Rollup ve AnyTrust protokollerinin doğrudan ele almasıyla çözülmektedir. Ağın yoğun yükünü Arbitrum'un L2 zincirlerini destekleyen merkezi olmayan düğümlere aktararak, Orbit zincirleri sorunsuz bir çözüm sunar. Kullanıcılar, merkezi olmayanlık ile performans arasında bir denge kurmak için Rollup ve AnyTrust arasında seçim yapabilirler. Orbit zincirleri, güvenliği tehlikeye atmadan uygulamaların etkin bir şekilde ölçeklenmesi için potansiyel sunar.

Arbitrum Nasıl Kullanılır?

Arbitrum ekosisteminde temsil edilen uygulamaları kullanmayı isteyen dApps kullanıcıları, fonlarını bir köprü kullanarak layer 2 ağına aktarmalı ve Arbitrum'un desteklediği bir cüzdan eklemelidirler. Örneğin, Custom RPC özelliği ile Metamask'e Arbitrum ekleyebilirsiniz. Cüzdanınız aktif olduğunda, basit bir kullanıcı arayüzüne ve bir token köprü SDK'sına sahip olan köprüyü kullanarak Arbitrum'da fonlarınızı yatırmalısınız. Tüm Ethereum yerel varlıkları Arbitrum'a aktarılabilir ve ağ, Arbitrum yerel token'larını L2'de oluşturma işlevselliği de sunar ki bunlar daha sonra Ethereum'a çekilebilir.

Ek kurulum yapmadan Arbitrum kullanmak isteyen geliştiriciler, Rinkeby'nin üzerine inşa edilmiş bir kamuya açık test ağı ile başlayabilir ve uygulamalarını orada test edebilirler. Ancak, bir geliştirici rollup'larını yayınlamak isterse, Arbitrum ve bağımlılıklarını kurmalı ve Arbitrum zincirini L1'e yerleştirmelidir. Bu tür bir zincirin her uygulama için ayrı ayrı dağıtılmasına gerek yoktur; tek bir zincir, birden fazla uygulamayı barındırabilir, bu da senkronizasyonları için bir avantaj olacaktır. Demo uygulamasını ya da sözleşmeleri nasıl dağıtacağınıza dair talimatlar proje dokümantasyonunda mevcuttur.

Her iki dApps kullanıcıları ve geliştiricileri için, Ethereum'dan Arbitrum'a ve tam tersi olan işlemler arasında büyük bir fark olduğunu aklınızda bulundurmalısınız - Arbitrum'dan Ethereum'a yapılan işlemler, birkaç kat daha uzun sürmektedir. Bu fark, Arbitrum'un iyimser rollup teknolojisi kullanmasından kaynaklanır ve bu teknoloji, fonların çekilebilmesi için ağ katılımcılarının yığınları kontrol etmeleri için zamana ihtiyaç duyar.

Arbitrum'dan hızlı bir şekilde fon çekmek isteyen kullanıcılar için likidite sağlayıcılarının hizmetlerini sunan uygulamalar da mevcuttur. Basitçe ifade etmek gerekirse, bu likidite sağlayıcılar, kullanıcının çekmek istediği şeyin eşdeğerini sağlar ve kullanıcı tarafından çekilen asıl fonları bir süre sonra alırlar. Ancak, bu tür sağlayıcılar sadece fungible token'lar ile çalışır ve kullanıcılara NFT'nin eşdeğerini sağlayamazlar. Ayrıca, bu hizmetler yerel Arbitrum ürünleri değildir ve ek riskler taşıyabilirler. Bu tür uygulamaları kullanmadan önce, her biri hakkında ayrıntılı olarak bilgi almanız önerilir.

Arbitrum Staking

Herhangi bir kullanıcı, Arbitrum ağı üzerinde herhangi bir DA için bahis yapabilir. Arbitrum 2.0'ın ortaya çıkmasıyla, Tartışmalı İddialar üzerine bahis algoritması biraz daha karmaşık hale geldiğini bilmelisiniz. Artık bir DA üzerine bahis yaptığınızda, bu bahsi belirli bir dal üzerine yapmış olursunuz ve bahsinizle bu belirli dalın ağın nihai durumu olacağını iddia edersiniz. Arbitrum'da yapılan bahisler geri alınamaz ve bahsin yapıldığı dal yanlış çıkarsa, bağlı varlıklar kaybedilir. Ancak, Arbitrum ekibi, yanlış işlemlerin bir dalının var olabilmesi için birden fazla tarafın tutarsız bir şekilde oy vermiş olması gerektiğini, bu durumun pratikte pek olası olmadığını savunmaktadır.

Ayrıca, ağa eklenen herhangi bir DA'nın bir süre zarfında doğruluğu kontrol edilmesi gerektiğini, bu sürenin sonunda DA'nın sistem tarafından nihai olarak kabul edileceğini göz önünde bulundurmakta fayda var. Arbitrum üzerinde bahis yapma hakkında daha fazla bilgi, projenin dokümantasyonunda mevcuttur.

ARB Token

Arbitrum ekosisteminin yönetişim tokeni olan ARB, projenin merkezi olmayan bir yapıya evrilmesinde kilit bir rol oynamaktadır. Arbitrum rollup'ının güncellemelerle gelişmesiyle, ARB, Offchain Labs'den Arbitrum DAO'ya yönetişim ve erişim kontrolü sağlar. Tüm oylama süreçleri, yürütülmeden önce kabul edilmeleri için en az 21-37 gün süreyle, kendi kendine çalışır ve zincir içinde yürütülür.

ARB, toplamda 10 milyar token ile sınırlı bir arzla başlatıldı ve ardından yıllık %2 enflasyon oranı uygulandı. Token dağılımı, ~%43'ü Arbitrum DAO hazinesi, %18'i Offchain Labs yatırımcıları, %12'si uygun kullanıcılara hava yoluyla bırakıldı, %27'si Offchain Labs ekibi ve %1'i Arbitrum üzerine inşa edilen aktif DAO'lara aittir. Tüm yatırımcı ve ekip tokenleri 4 yıl süreyle kilitlenmiştir, ardından 1 yıl süreyle aylık kilidi açılır.

Arbitrum, sözde bir "Güvenlik Konseyi" oluşturmuştur. Bu konsey, 12 üyeden oluşur ve DAO ve üyelerini etkileyen zamanla sınırlı riskleri ele alır. Konsey her altı ayda bir seçimlere tabi tutulur, üyeler bir yıl süreyle görev yaparlar. Acil durumlarda, Güvenlik Konseyi, güçlü bir 9/12 çoklu imza eşiğine tabi olarak sözleşmeleri hızla yükseltebilir. Konsey, Arbitrum'un en iyi çıkarlarına aykırı hareket eden kötü niyetli üyeleri kaldırma yetkisine sahip DAO üyelerine karşı hesap verebilirdir.

Arbitrum Güvenli mi?

Offchain Labs, Arbitrum'un geliştirilmesini denetleyen New York merkezli bir blockchain şirketidir. Ed Felten, Steven Goldfeder ve Harry Kalodner tarafından Princeton Üniversitesi'nde tanışarak kurulmuştur. 

Ed Felten, izinli bir Princeton profesörüdür ve Offchain Labs'de Baş Bilim Adamıdır. Ayrıca, Başkan Obama’nın danışmanı olarak Beyaz Saray'da çalıştığı için ünlüdür.

Steven Goldfeder, Offchain Labs'in CEO'sudur. Princeton Üniversitesi'nden doktorasını almıştır ve kripto paralar hakkında önde gelen ders kitabı olan Bitcoin ve Kripto Para Teknolojileri'nin de yazarlarından biridir.

Harry Kalodner, Offchain Labs'de Baş Teknik Direktördür. 

Arbitrum ekibi hakkında daha fazla bilgi Offchain Labs web sitesinde erişilebilirdir.

OffchainLabs ekibi, Arbitrum kod güvenliği açısından çok çalışma yaptığını ve birçok denetim gerçekleştirdiğini iddia etmekle birlikte, bu denetim raporları halka açık yapılmamıştır.

Herhangi bir katman-2 çözümünü kullanırken, katman 1'den varlık taşıma ile ilgili risklerle de tanışık olmanız gerekmektedir.

Ekosistem ve Ortaklar

Ana ağı herkese açılmadan önce, Artbitrum endüstrinin en popüler protokollerini içeren 250'nin üzerinde dApp entegre etmişti. Bunlar arasında 1inch, Aave, Balancer, Cream Finance, Curve, DAI, Dfyn ve DODO yer almaktadır. Ayrıca, Maker DAO, Uniswap ve Sushiswap toplulukları da Arbitrum'a entegre olmaları için oy kullandılar.

Arbitrum, Chainlink fiyat orakları ve B.Protocol dosya transfer paketi gibi önemli altyapı protokollerini de entegre etti. Arbitrum'un başarılı entegrasyonlarının tam listesi dApp portalında bulunabilir. Ağdaki etkinlikleri izlemek için yerel Arbitrum Explorer ve Arbiscan araçları da mevcuttur.

Arbitrum'un yaratıcıları olan Offchain Labs, Lightspeed Venture Partners, Coinbase Ventures, Pantera, Compound ve Blocknation önderliğinde iki turda toplamda yaklaşık 120 milyon dolarlık yatırım aldı.

Arbitrum Geleceği

Şu anki ana odakları protokolü daha da merkezsizleştirmek olsa da, Offchain Labs 2023 Arbitrum yol haritasının bir parçası olarak Arbitrum Stylus'u duyurdu. 

Arbitrum Stylus, Arbitrum One ve Arbitrum Nova için bir sonraki nesil programlama ortamı yükseltmesidir. WebAssembly (WASM) akıllı sözleşmelerinin gücüyle, Stylus kullanıcıların Rust, C ve C++ gibi popüler dillerde yazılmış programları, mevcut Solidity dApp'lerinin yanına aynı Arbitrum blok zincirine yerleştirmelerine olanak tanır. Arbitrum Stylus, 2023'te başlatılması planlanıyor, dApp'ler ve geliştiriciler için gelişmiş yetenekler vaat ediyor.

Linkler

https://developer.offchainlabs.com